Μείωση της σπατάλης τροφίμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση: τρέχουσες προκλήσεις και μελλοντικοί στόχοι

Η σπατάλη τροφίμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Πάνω από 58 εκατομμύρια τόνοι απόβλητα τροφίμων δημιουργήθηκαν στην ΕΕ το 2021, κατά μέσο όρο 131 κιλά ανά κάτοικο, με εκτιμώμενη συνολική αξία 132 δισεκατομμύρια ευρώ. Περίπου το 54% των αποβλήτων τροφίμων παράγεται από τα νοικοκυριά, που ανέρχεται σε 70 κιλά κατά κεφαλή, ενώ το υπόλοιπο σπαταλιέται στην αλυσίδα εφοδιασμού, συμπεριλαμβανομένων των αγροκτημάτων: πρωτογενής παραγωγή (11 κιλά), μεταποίηση (28 κιλά), εστιατόρια και υπηρεσίες εστίασης (12 κιλά), λιανική και άλλη διανομή (9 κιλά).

Οι χώρες με τις καλύτερες επιδόσεις το 2021 ήταν η Σλοβενία, η Κροατία και η Σουηδία, ενώ οι χώρες με το υψηλότερο ποσοστό σπατάλης τροφίμων ανά κάτοικο ήταν η Κύπρος, το Βέλγιο και η Δανία - δημιουργώντας μεγάλη διαφορά μεταξύ των χωρών της ΕΕ.

Πώς μετράμε τη σπατάλη τροφίμων;

Από το 2020, η Eurostat, η στατιστική υπηρεσία της ΕΕ, μετράει τη σπατάλη τροφίμων σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Οι χώρες πρέπει να αναφέρουν τα απόβλητα τροφίμων στους διάφορους τομείς, σύμφωνα με εναρμονισμένους κανόνες, ωστόσο εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τη συγκρισιμότητα των δεδομένων που αναφέρονται καθώς και δεν περιλαμβάνονται όλα τα απόβλητα τροφίμων στη μεθοδολογία μέτρησης της ΕΕ. Η ανατροφοδότηση της ΕΕ εκτιμά ότι η ΕΕ ευθύνεται μόνο για το 10% των απωλειών τροφίμων στην πρωτογενή παραγωγή, αλλά οι απώλειες και τα απόβλητα στα αγροκτήματα ανέρχονται πραγματικά σε συνολικά 89,8 εκατ. τόνους (εκτιμήσεις της WWF). Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα απόβλητα σε επίπεδο εκμετάλλευσης, η ΕΕ σπαταλά περισσότερα τρόφιμα από όσα εισάγει.

Γιατί να μας ενδιαφέρει;

Η πρόληψη της σπατάλης τροφίμων έχει μεγάλα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά οφέλη.

Τα απόβλητα τροφίμων ευθύνονται για το 8-10% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (GHG) και χρησιμοποιούν περίπου το 28% της παγκόσμιας γεωργικής γης, μια έκταση μεγαλύτερη από την Κίνα και την Ινδία μαζί. Αυτή η γη θα μπορούσε να ενισχύσει την επισιτιστική ασφάλεια, την αποκατάσταση της φύσης και τη βιοποικιλότητα. Η ΕΕ πρέπει να διπλασιάσει το ρυθμό της στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για να πετύχει τον στόχο της για μείωση κατά 55% μέχρι το 2030. Δεδομένου ότι τα απόβλητα τροφίμων αντιπροσωπεύουν περίπου το 15% του συνολικού αποτυπώματος GHG της αλυσίδας τροφίμων στην ΕΕ, διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην επίτευξη των κλιματικών στόχων.

Επιπλέον, πάνω από 37 εκατομμύρια άνθρωποι στην ΕΕ δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά ένα ποιοτικό γεύμα κάθε δεύτερη μέρα, ενώ παγκοσμίως, η σπατάλη τροφίμων θα μπορούσε να ταΐσει 1.26 δισεκατομμύρια πεινασμένους ανθρώπους κάθε χρόνο. Αυτό καθιστά την πρόληψη της σπατάλης τροφίμων όχι μόνο ηθική επιταγή, αλλά και οικονομικό κίνητρο, για εξοικονόμηση χρημάτων για τους αγρότες, τις εταιρείες και τα νοικοκυριά. Η σπατάλη τροφίμων κοστίζει στις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές της ΕΕ περίπου 143 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Η πρόληψη των απωλειών και της σπατάλης τροφίμων είναι επομένως μια νίκη σε πολλαπλά μέτωπα: για το κλίμα, τη βιοποικιλότητα, την επισιτιστική ασφάλεια, τα έσοδα των επιχειρήσεων και τους προϋπολογισμούς των νοικοκυριών.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνα του Χαροκοπείου Πανεπιστήμιου, κάθε χρόνο μια τετραμελής οικογένεια πετά στα σκουπίδια κατά μέσο όρο:

Τι μπορεί να κάνει η ΕΕ;

Το 2015, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της υπέγραψαν τον Στόχο Αειφόρου Ανάπτυξης του ΟΗΕ (SDG) 12.3 για τη μείωση στο μισό της σπατάλης τροφίμων έως το 2030. Το 2024 η ΕΕ φαίνεται να απέχει πολύ από την επίτευξη αυτού του στόχου. Ωστόσο, η πρόοδος βρίσκεται σε εξέλιξη καθώς η ΕΕ είναι πλέον υποχρεωμένη να εισαγάγει τους πρώτους νομικά δεσμευτικούς στόχους στον κόσμο για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων. Ωστόσο, ο προτεινόμενος νόμος, ο οποίος βρίσκεται ακόμη υπό διαπραγμάτευση, υπολείπεται της δέσμευσης του στόχου SDG 12.3 για μείωση κατά 50%. Ως εκ τούτου, περισσότεροι από 65 μη κερδοσκοπικοί και επιχειρηματικοί οργανισμοί από 22 χώρες της ΕΕ έχουν καλέσει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να θεσπίσουν νομικά δεσμευτικούς στόχους για τη μείωση στο μισό της σπατάλης τροφίμων έως το 2030, από το αγρόκτημα έως το πιάτο μας.

Γιατί σπαταλάται τόσο πολύ φαγητό και ποιες είναι οι λύσεις;

Ποικίλοι παράγοντες συμβάλλουν στη σπατάλη τροφίμων στην αλυσίδα εφοδιασμού: πρότυπα εμφάνισης (σχήμα, χρώμα, μέγεθος) που εμποδίζουν τη συγκομιδή των καλλιεργειών, ζημιές κατά τη μεταφορά και αποθήκευση, μεγάλες αλυσίδες εφοδιασμού, τυποποιημένα μεγέθη συσκευασίας και τακτική αναπλήρωσης των ραφιών. Οι καταναλωτές συμβάλλουν επίσης με την παρανόηση των ετικετών με τις ημερομηνίες λήξης, την υπερβολική αγορά τροφίμων, ή την έλλειψη κατάλληλων δεξιοτήτων αποθήκευσης και μαγειρέματος.

Η αντιμετώπιση αυτών των διαφορετικών αιτιών απαιτεί πολυεπίπεδες παρεμβάσεις. Τα βασικά μέτρα περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, καλύτερη συνεργασία μεταξύ των αλυσίδων εφοδιασμού, τη μείωση των αλυσίδων εφοδιασμού, τη διασφάλιση της συγκομιδής όλων των τροφίμων, την αποφυγή μεγάλων μερίδων στα εστιατόρια, τη βελτίωση της επισήμανσης των ημερομηνιών λήξης, την αποφυγή τυποποιημένων συσκευασιών, την υποστήριξη δωρεών τροφίμων και την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών για καλύτερη συντήρηση των τροφίμων. Πολλοί μεγάλοι παραγωγοί τροφίμων πρωτοστατούν ήδη, επιτυγχάνοντας μείωση των απορριμμάτων κατά 30%, με στόχο το 50% έως το 2030. Οι κυβερνήσεις πρέπει να ενθαρρύνουν την πρόληψη της σπατάλης τροφίμων σε όλα τα επίπεδα και νομικά δεσμευτικοί στόχοι σε όλη την ΕΕ μπορούν να καθοδηγήσουν και να εξασφαλίσουν πως κάθε χώρα επιτελεί το μερίδιο που της αναλογεί στο δύσκολο έργο που έχει μπροστά της.

Το παράδειγμα του Μιλάνου

Ένα εξαιρετικό παράδειγμα τοπικής δράσης είναι η ολοκληρωμένη πολιτική του Μιλάνου για τα απόβλητα τροφίμων, η οποία επιτρέπει τη συνεργασία μεταξύ δημόσιων φορέων, τραπεζών τροφίμων, φιλανθρωπικών οργανώσεων, ΜΚΟ, πανεπιστημίων και ιδιωτικών επιχειρήσεων. Από το 2019, τα Food Waste Hubs στοχεύουν να μειώσουν στο μισό τα απόβλητα τροφίμων έως το 2030. Τα τρόφιμα προέρχονται κυρίως από τα σούπερ μάρκετ και τις καντίνες προς στους τρεις κόμβους,

προτού οι ΜΚΟ τα διανείμουν στους καταναλωτές. Κάθε κόμβος μπορεί να εξοικονομήσει περίπου 130 τόνους τροφής ετησίως, που ισοδυναμεί με 260.000 γεύματα.